Schreeuwen, tieren en …. zwijgen
PADRE MICHELE!!!! Schalt het door het klooster. Valentina, ook een paar dagen te gast, en ik zijn op zoek naar de gastenbroeder. Het gebouw is met zijn ellenlange gangen groot en we hebben op alle mogelijke plekken gekeken; geen padre Michele, geen andere broeder, helemaal niemand eigenlijk.
—
De enige oplossing die Valentina nog ziet, is gewoon roepen. PADRE MICHELE! Maar schreeuwen, roepen, je stem verheffen wordt niet gewaardeerd in het klooster. Daar heerst stilte. En voordat we het in de gaten hebben, komen uit alle hoeken en gaten de broeders aangesneld. Hè? Waar komen die ineens allemaal vandaan? Een klooster is niet hetzelfde als een ministerie. En toch. Het vertrek van onderwijsminister Dennis Wiersma zorgt voor nogal wat discussie. De een vindt het niet nodig dat hij vertrekt: er gebeurde eindelijk eens wat. De ander ontkent dat niet direct, maar vindt dat dat niet samen kan gaan met schreeuwen. De eerste groep zegt in een bijzinnetje dat je natuurlijk niet mag schofferen en kleineren; dat is grensoverschrijdend en onaanvaardbaar. En gaat dan over op waarom de minister toch had moeten blijven, en veegt daarmee het bijbehorende gedrag onder tafel.
Stel je diezelfde houding en datzelfde gedrag eens voor in het klooster. Een monnik loopt schreeuwend en tierend door de gangen. Ach ja, schreeuwen mag niet, maar hij is heel vroom. Niemand zou de monnik nog serieus nemen.
Waarom vinden de voorstanders dat de minister had mogen aanblijven? Dat is duidelijk: het doel heiligt hier de middelen. Wil je kwaliteit, dan is alles toegestaan. Onder het mom van gedrevenheid, passie en perfectionisme kun je veel maken. En blijkbaar kun je dat alleen maar bereiken door als een leeuw te brullen en als een aap op je borst te slaan. Nieuwe ideeën, meningen en een andere visie wekken namelijk weerstand op, en dus MOET je wel gaan schreeuwen om je gelijk te behalen. Of ‘je scherp opstellen’ zoals Wiersma het formuleerde. Wacht even. Heb je je afgevraagd waar die weerstand vandaan komt? En wat is het doel? Je gelijk behalen, of een discussie voeren, en een gesprek aangaan?
Een eigen moreel kompas lijkt hier niet meer doorslaggevend te zijn. Een slap argument, als “toen en toen zijn mensen ook niet weggestuurd, dus waarom nu wel” getuigt niet van een eigen moreel kompas, maar alleen maar naar anderen kijken. Als iemand anders in de sloot springt, doe jij dat dan ook? Daar komt bij dat het morele kompas van mensen met macht steeds rekbaarder wordt. En dat zijn juist de mensen die een voorbeeldfunctie hebben; zij moeten het goede voorbeeld geven en het dus niet opnemen voor mensen die niet respectvol omgaan met anderen. Het lijkt te kloppen: hoe hoger in de boom, hoe meer eikels.
Komen we bij de vraag wat goed leiderschap is. Uit welke oertijd stamt het idee dat alleen brulapen goede leiders zouden zijn? Wat was je doel ook alweer? Daadkrachtige, meedenkende mensen. En wat bereik je met dit brulgedrag? Juist, het tegenovergestelde: een kleine dictatuur, volgers zonder mening, makke schapen, geen tegengeluid, kritiekloos, mensen die afhaken, weglopen, wegkijken, wegduiken, oftewel een angstcultuur.
Effectieve leiders snappen dat leiderschap niet draait om controle en dwang, maar om groei en welzijn van mensen. Benedictus wist dat 1500 jaar geleden ook al. Volgens hem is leidinggeven ‘dienen’. Hij beschrijft de stijl en eigenschappen van leidinggeven, en dat heeft alles met zijn mensbeeld te maken: hoe ga je om met mensen, met dingen en met jezelf? Ieder mens heeft een verantwoordelijkheid naar zowel de ander, als zichzelf. En dat blijkt nog helemaal niet zo eenvoudig te zijn. Zeker als we onder druk staat, dan laten we ons verleiden door macht en aanzien. Gelukkig is er in onze maatschappij steeds minder plaats voor de dominante leider die door een angstcultuur zijn leiderschap toont. We zien steeds vaker leiders die hulp bieden, zich ethisch gedragen en nederig zijn. Deze leiders hebben geen macht, maar gezag, dat gebaseerd is op wederzijds respect. Goed leiderschap is ook zelfbeheersing.
Wat ik aan het geheel nog wel kwalijker vind, is dat je indirect de slachtoffers de schuld van dit intimiderende gedrag geeft. Wek niet de indruk dat alle werknemers tere zieltjes hebben en met fluwelen handschoenen moeten worden aangepakt, dat mensen eelt op hun ziel moeten kweken. Fysieke en verbale intimidatie is schadelijk. Mensen die hier bagatelliserend over doen realiseren zich niet dat ze daarmee dit gedrag tolereren. De schadelijke gevolgen die dit voor de slachtoffers heeft, zijn groter dan het zogenaamde mea culpa van de daders: “dat wist ik niet, ik heb het niet zo bedoeld, ik werk eraan, ik zal mijn leven beteren”. Bij een volgende baan vertonen ze hetzelfde gedrag en maken opnieuw slachtoffers. De slachtoffers daarentegen kost het maanden, en soms jaren om hiervan te herstellen.
Ook de meerderen die een dergelijk voorval verzwijgen, handelen uit angst. De dader zorgt voor een angstcultuur bij zijn minderen door te schreeuwen. Zijn meerderen zwijgen en handelen niet, uit angst voor een rel. In beide gevallen is angst doorslaggevend en is er geen gevoel van veiligheid. Angst om er niet bij te horen, angst om afgewezen te worden. De enige middelen die zij tot hun beschikbaarheid hebben, zijn ‘schreeuwen’ en ‘(ver)zwijgen’, een totaal gebrek aan de nodige vaardigheden.
De enige manier echter waarop dit gedrag gestopt kan worden is door je uit te spreken, ertegenin te gaan en er klachten over in te dienen. Daar is ten eerste veiligheid voor nodig, de geruststellende zekerheid dat je niet wordt afgestraft als je kritiek geeft. En er is moed nodig, veel moed. Zeker als er sprake is van hiërarchie en een machtsrelatie. Chapeau aan de Sectorraad Praktijkonderwijs die voor zijn medewerkers opgekomen is en aangegeven heeft het gedrag van de minister niet te accepteren!
Heb jij wel eens in de spiegel gekeken en was je blij met wat en wie je ziet. Heb je wel eens hardop tegen jezelf durven zeggen: "Als ik een medewerker was, zou ik mezelf graag als leider hebben."
En hoe liep het af met de zoektocht naar padre Michele? De eerste broeder die aangesneld kwam, vraagt verschrikt op zachte toon wat er aan de hand is. Valentina zegt op zoek te zijn naar padre Michele. Ik zie hem denken: “moet je daar zo voor schreeuwen?” Nee, hij weet ook niet waar hij is. Een andere broeder loopt rustig met ons mee. “Ja, het is hier moeilijk zoeken met die lange gangen. Laten we hem samen zoeken.” Na een tijdje hebben we padre Michele gevonden.
Bronnen
· https://www.nrc.nl/nieuws/2023/06/29/een-brulaap-als-leider-die-tijd-is-voorbij-a4168532
· https://www.nrc.nl/nieuws/2023/07/06/afgeven-op-schoolbesturen-is-te-makkelijk-a4169113
· https://www.trouw.nl/onderwijs/ik-had-wiersma-graag-het-karwei-af-zien-maken~b0cc838a/
· https://www.trouw.nl/onderwijs/hoger-in-de-onderwijsboom-tref-ik-steeds-meer-eikels~b1ea0b69/
· https://www.trouw.nl/opinie/dennis-wiersma-bedankt-voor-je-gedrevenheid~b58bac5b/